10. Gevangenpoort
Constitutioneel
De Gevangenpoort stamt nog uit de tijd dat de macht in handen was van een kleine groep. Er was een rechtssysteem zonder machtenscheiding. Een basisbeginsel van ons rechtssysteem nu is de scheiding der machten. De rechtspraak is onafhankelijk van het bestuur. In Hoofdstuk 6 van de huidige Grondwet is de rechtspraak geregeld. In artikel 114 is opgenomen dat de doodstraf niet kan worden opgelegd. Grondrechten als de onschendbaarheid van het lichaam zijn geregeld in Hoofdstuk 1 van de Grondwet.
Artikel 11 Grondwet
Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam.
Geschiedenis
Vanaf circa 1420 werd de Gevangenpoort ook gebruikt als staatsgevangenis. Bovendien vonden de rechtszaken van het Hof van Holland vanaf de zestiende eeuw ook plaats in de Gevangenpoort. Hier werden de verdachten van het Hof van Holland met behulp van ‘tortuur’ tot een bekentenis gedwongen, waarna werd vastgesteld welke straf ze kregen: brandmerk, geseling of in het schavot bijvoorbeeld.
In Den Haag waren twee schavotten. Dichtbij de Gevangenpoort, op het kruispunt van Hofweg en Lange Vijverberg, stond bij de Hofvijver tot de achttiende eeuw een executieplaats, die ook wel het ‘Groene Zoodje’ werd genoemd. De meeste gevangenen werden ondergebracht in eenvoudige cellen, de zogeheten ‘gayolen’, vaak verstoken van daglicht, verwarming en voldoende voedsel. Veel van de gayolen zijn bewaard gebleven. De Gevangenpoort bleef tot het begin van de negentiende eeuw als gevangenis in gebruik. Daarna werd het een museum.
Niet alleen ‘onbekende’ Nederlanders hebben gevangen gezeten in de Gevangenpoort. Ook Cornelis de Witt, broer van Johan, die toen raadspensionaris van Holland was, heeft op verdenking van ‘beraadslagingen tegen Willem van Oranje’ (dat is stadhouder Willem III) gevangen gezeten. Bij zijn vrijlating in 1672 werd hij opgehaald door zijn broer. Een woedende volksmenigte, aanhangers van Willem van Oranje, lynchte de beide bestuurders ter plekke. De tong van Johan en de teen van Cornelis zijn te zien in het Haags Historisch Museum.
Het idee van onvervreemdbare mensenrechten die voor iedereen gelden, ongeacht afkomst, is een resultante van de denkstromingen in de periode die de verlichting wordt genoemd. Het recht op persoonlijke vrijheid, lichamelijke integriteit, privébezit en het nastreven van geluk werden niet langer gezien als een alleenrecht voor de adellijken. In deze periode van omwenteling in denken kwam de Franse filosoof Charles de Montesquieu met de leer van trias politica. In deze leer gaat het om een drietal machten: de wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtssprekende macht. Deze drie machten moeten elkaar controleren om te voorkomen dat één macht te sterk wordt. Deze scheiding der machten dient om de vrijheid en gelijkheid van burgers te behouden.
Architectuur
De Gevangenpoort stamt in eerste aanleg uit de dertiende eeuw. Zij werd gebouwd als een van de drie toegangspoorten van het Binnenhofcomplex, de residentie van de Graven van Holland. De Gevangenpoort vormde de afsluiting van het Buitenhof. In het begin van de vijftiende eeuw werd de Gevangenpoort ook een gevangenis.